فضای فیزیکی مدرسه بدون شک یکی از عناصر مهم آموزش و یادگیری دانش آموزان است. مکان و فضایی که دانش آموز در آن به کسب علم می پردازد، می بایستی در آن احساس آرامش و راحتی کند.
در هر مدرسه تعداد زیادی کلاس درس و ساختمان وجود دارد که برای مقاصد مختلف آموزش برای دانش آموزان طراحی شده است. می دانید که هر ساختمان یا محیطی را نمی توان به عنوان مدرسه در نظر گرفت، بلکه برای ساخت مدرسه، شرایط و ویژگی های خاصی برای ساختمان مدرسه و فضای فیزیکی آن مورد نیاز است.
برای انتخاب مکان مناسب برای ساخت مدرسه، نکات زیر در نظر گرفته می شود:
۱٫ مدرسه نباید در مجاورت ساختمان های بلند، مکان های پر سر و صدا مانند کارگاه ها، پایانه ها، راه آهن و… نباشد.
۲٫ مدرسه باید نزدیک امکانات شهری باشد.
۳٫ رفت و آمد به مدرسه می بایستی به سادگی صورت گیرد.
۴٫ زمینی که برای ساختن مدرسه در نظر گرفته می شود نباید مرطوب باشد به این دلیل که می تواند ایجاد آلودگی کند و دانش آموزان در هر سنی که باشد، بسیار آسیب پذیر است و می تواند اثرات نامطلوبی روی سلامت دانش آموزان داشته باشد.
۵٫ زمین های مردابی که خشک شده است می تواند محل مناسبی برای رشد میکروب ها و ویروس ها باشد. وسعت مدرسه باید متناسب با سنین دانش آموزان باشد.
با توجه به گزارش ارائه شده توسط سازمان بین المللی ساختمان مدارس، مناسب است که بازای هر صد نفر دانش آموز حداقل ۲ هزار مترمربع زمین آموزشی مناسب است به اضافه هزار مترمربع برای هر صد نفر محصل اضافی.
همچنین برای مدارس متوسطه حداقل ۴ هزار مترمربع برای هر صد نفر دانش آموز به اضافه هزار مترمربع برای هر صد نفر محصل اضافی در نظر گرفته شود.
مصالح مورد استفاده برای ساخت مدارس، می بایستی استاندارد باشد و نکات ایمنی در طراحی و ساخت مدرسه رعایت شود که حداقل در برابر حوادث طبیعی به خصوص زلزله و سیل مقاوم باشد
نکات ایمنی زیر در ساخت مدرسه باید مد نظر باشد:
۱٫ راه خروج اضطراری وجود داشته باشد.
۲٫ امکانات اطفاء حریق در قسمت های مختلف ساختمان مدرسه وجود داشته باشد.
۳٫ سیستم زنگ خطر حریق وجود داشته باشد و نرده های کنار پله ها و… باید در ساخت مدارس رعایت شوند.
در مقطع دبستان بهتر است ساختمان مدرسه بیشتر از دو طبقه نباشد و بچه های کلاس های اول و دوم در طبقه اول باشند.ساختمان های با طبقات زیاد امکان رفت و آمد را برای کودکان مشکل می کند.
۴٫ لازم است کلاس درس دو در داشته باشد تا بتوان در مواقع اضطراری و بروز خطر کلاس را به موقع تخلیه کرد.
۵٫ کف کلاس و راهروهای مدرسه نباید لیز باشد. به عنوان مثال سرامیک برای استفاده در کف کلاس ها و راهرو مناسب نیست چون ممکن است سبب حادثه و آسیب رسیدن به کودکان شود.
۶٫ رنگ دیوار کلاس هم باید رنگ ملایم و آرام و از رنگ های سرد باشد و از رنگ های تند و زننده مثل قرمز پرهیز شود.
۷٫ کلاس درس باید مربعی شکل یا مستطیل شکل باشد.
کلاس درس نباید دراز و باریک باشد که رفت و آمد دانش آموزان در آن مشکل باشد. پنجره های کلاس درس هم باید یک متر بالاتر از سطح زمین و تا ۲۰ سانتی متر زیر سقف باشد که بتواند حداکثر نور ممکن را به کلاس درس برساند.
۸٫ نکته مهم دیگر آفتابگیر بودن اتاق ها است.
بهتر است طراحی کلاس ها به طوری باشد که نور از سمت چپ بتابد. پنجره های کلاس نباید طوری ساخته شوند که نور مستقیم به چشم شاگردان بتابد، این کار باعث صدمات جدی به چشم می شود و همچنین مانع دیده شدن تابلوی کلاس می شود.
۹٫ بهترین تابلو برای کلاس درس ، تابلویی است که بازتاب نور نداشته باشد. وایت برد چون انعکاس نور دارد مناسب و استاندارد نیست و باعث صدمه دیدن چشم می شود. تابلو باید در زاویه ای نصب شود که تمام کلاس به آن تسلط داشته باشند. تابلو باید در ارتفاع مناسب نصب شود به طوری که لبه فوقانی تابلو ۵۰ سانتی متر بالاتر از شانه دانش آموزان ابتدایی و ۸۰ – ۷۰ سانتی متر بالاتر از شانه دانش آموزان دبیرستانی باشد.
۱۰٫ در چیدمان و انتخاب صندلی کلاس دقت لازم را به عمل بیاورید. مکان صندلی باید طوری باشد که دانش آموز احساس آرامش و راحتی کند و اندازه صندلی و میز می بایستی متناسب با سن و قد دانش آموزان باشد. به نظر می رسد بهترین صندلی برای دانش آموزان ، صندلی تک نفره است.
۱۱٫ اگر محیط اطراف مدرسه چشم انداز مناسب داشته باشد. از لحاظ روانی کودکان از محیط باز لذت می برند و در محیط بسته احساس خستگی و آزردگی می کنند. استفاده از سیم خاردار به جای دیوار مدرسه اثرات نامطلوب روانی روی کودکان می گذارد. دیوارهای بلند حیاط مدرسه و گاهی همراه با سیم خاردار احساس زندانی بودن به کودک می دهد و او لحظه شماری می کند تا زنگ تعطیلی مدرسه به صدا در آید و او از این محیط بسته و آزرده رهایی پیدا کند.
۱۲٫ زمین بازی یکی از نیازهای مهم است که باید در نظر گرفته شود. سرانه زمین بازی ۱۰ متر برای هر دانش آموز توصیه شده است. این زمین باید صاف و مسطح باشد و تا حد امکان آن را با آسفالت یا چمن پوشش دهند. فضای خارج از مدرسه (کوچه ، خیابان ، پارک و…) برای زمین ورزش و بازی مناسب نیست چون ممکن است باعث ایجاد حادثه شود. در زمین بازی مدرسه ابتدایی می توان وسایلی مانند تاب ، الاکلنگ و سرسره با رعایت نکات ایمنی در نظر گرفت.
امکانات بهداشتی مدرسه
با توجه به اهمیت آلودگی و سرایت بیماری از راه مدفوع و ادرار، مساله بهداشتی کردن و بهداشتی نگه داشتن توالت مدارس از نکات بسیار مهم در بهداشت مدرسه است.
در صورت امکان بهتر است توالت ها در خارج از ساختمان و در حیاط مدرسه احداث شوند. توالت داخل ساختمان مدرسه هم ممکن است باعث انتشار بوی تعفن شود و هم سبب بروز آلودگی و بیماری.
برای مدارس پسرانه یک توالت فلاش دار برای هر ۵۵ نفر دانش آموز و در مدارس دخترانه برای هر ۴۵ نفر دانش آموز یک توالت فلاش دار باید در نظر گرفته شود.حداقل یک دستشویی برای هر ۵۰ نفر دانش آموز باید ساخته شود که بهتر است در نزدیکی توالت ها یا ناهارخوری ساخته شود. دستشویی باید مجهز به آب گرم ، صابون مایع ، حوله های شخصی یا کاغذهای خشک کن باشد.
برای هر ۱۰۰ دانش آموز باید یک شیر آب برای نوشیدن و در صورت امکان لیوان های یک بار مصرف بهداشتی در کنار شیر آب موجود باشد.
استفاده از آب سردکن در مدارس ابتدایی مناسب نیست. چون ممکن است آب بسیار سرد برای سلامت کودکان مضر باشد. در بعضی نقاط که مدرسه فاقد لوله کشی آب است یا آب لوله کشی قابل آشامیدن نیست ، از مخازن فلزی و پلاستیکی مثل تانکر یا بشکه های مخصوص برای نگهداری آب شرب استفاده می شود که باید از بهداشتی بودن این ظروف و همچنین آب آشامیدنی اطمینان حاصل کرد.
اتاق ناهارخوری ، نمازخانه ، سالن سخنرانی ، آزمایشگاه ، کتابخانه ، اتاق استراحت معلمان ، اتاق مشاوره و راهنمایی ، اتاق بهداشت و کمک های اولیه همراه با کارشناس بهداشت ، اتاق رایانه و سایت اینترنت و اتاق وسایل کمک آموزشی مثل ویدئوپرژکتور، اورهد و… ازجمله نیازهای یک مدرسه بزرگ و مدرن است.
نکته پایانی این که متاسفانه به دلیل محدودیت ها و کمبود منابع مالی ، کمتر مدرسه ای را می توان یافت که تمام شرایط یک آموزشگاه استاندارد و امروزی را داشته باشد.
منبع : سایت تبیان
